KINA- Nga Indonezia në Meksikë, humbjet e vendeve të punës mund të rriten pasi tarifat e Trump-it devijojnë edhe më shumë eksportet kineze nga SHBA. Pranë qytetit indonezian të Surakartës, një ish-kryeqytet mbretëror në ishullin e Javas, i njohur prej kohësh për prodhimin e pëlhurave të ndërlikuara, dhjetëra fabrika veshjesh dikur të gjallëruara qëndrojnë tani bosh pas portave të mbyllura. Në një kafene jo larg fabrikës ku kishte punuar për më shumë se tre dekada, 53-vjeçari Hariyanto fajësoi importet e lira nga Kina për shkatërrimin ekonomik.
Një nga rreth 1,500 punonjësit e pezulluar nga një prodhues veshjesh vitin e kaluar, ish-menaxheri i nivelit të ulët tani po udhëheq një betejë ligjore për të marrë pagat e prapambetura dhe shpërblimin e largimit nga kompania, e cila po përballet me vështirësi financiare dhe po kërkon të shesë asetet e saj.
“Kam frikë se Kina mund të ushtrojë presion mbi qeverinë për të pranuar kushtet aktuale”, – tha Hariyanto, i cili, si shumë indonezianë, njihet me një emër të vetëm, gjatë një dite përvëluese në shkurt.
“Nëse një kompani falimenton, nuk janë vetëm punonjësit e saj që e ndiejnë këtë” – shtoi ai. – Kjo ndikon në çdo pjesë të komunitetit”.
Ekonomia më e madhe e Azisë Juglindore ka humbur rreth një çerek milion vende pune në industrinë e tekstileve dhe veshjeve gjatë dy viteve të fundit, sipas Shoqatës së Prodhuesve të Fibrave dhe Fijeve Filament të Indonezisë, e cila vlerëson se edhe një gjysmë milion vende të tjera pune janë në rrezik në vitin 2025 — duke zhdukur në mënyrë efektive një në katër vende pune në këtë sektor brenda pak vitesh.
Ky ritëm është ndjeshëm më i shpejtë se “Tronditja nga Kina” që shkaktoi humbjen e deri në 2.4 milionë vendeve të punës në SHBA nga viti 1999 deri në 2011.
“Kjo është Tronditja nga Kina 2.0 ose Tronditja nga Kina 3.0”, – thotë Gordon Hanson, profesor i politikave urbane në Harvard Kennedy School dhe një nga autorët e studimit që krijoi këtë term.
“Kina ka një kapacitet të jashtëzakonshëm prodhimi dhe mallrat duhet të shkojnë diku”.
Mësimi nga përvoja e SHBA-së, shtoi ai, është se “ka një përgjigje politike ndaj gjithë kësaj. Njerëzit zemërohen”. Shkatërrimi i ekonomive lokale në zemrën e Amerikës ndihmoi në ngritjen e Donald Trump-it si një forcë politike. Duke kërkuar të rivendoste ekuilibrin në tregtinë SHBA-Kinë dhe të kthente vendet e punës në prodhim brenda vendit, Trump vendosi tarifa ndaj Kinës gjatë mandatit të tij të parë, të cilat u mbajtën në fuqi nga administrata Biden.
Prodhuesit kinezë, të përjashtuar nga tregu amerikan për shkak të çmimeve më të larta, u detyruan të kërkonin tregje alternative, ndërsa disa zhvendosën prodhimin në vende të tjera për t’u shmangur tarifave. Rritja e eksporteve u bë edhe më urgjente kur Presidenti Xi Jinping ndërmori hapa rreth vitit 2020 për të shfryrë një flluskë të pasurive të paluajtshme.
Më pas, ai rriti ndjeshëm investimet në prodhim për të forcuar ekonominë, duke e çuar suficitin tregtar të Kinës në një nivel rekord prej gati 1 trilion dollarësh në vitin 2024. Ndërsa qeveria e Xi ka sinjalizuar synimin për të orientuar ekonominë më shumë drejt konsumit, eksportet e fuqishme do të jenë ende të nevojshme këtë vit për të arritur objektivin ambicioz të rritjes prej rreth 5%.
Dhembja ekonomike që po ndien Indonezia po shtrihet edhe në ekonomitë e tjera në zhvillim dhe situata pritet të përkeqësohet: Trump ka kërcënuar se do të rrisë edhe më shumë tarifat ndaj Kinës, pasi i ka shtuar ato me 20% që nga marrja e detyrës në janar.
Kjo do të thotë se eksportuesit kinezë — që janë ndër më konkurruesit në botë — po kërkojnë të zëvendësojnë çdo porosi të humbur, duke krijuar një dinamikë që rrezikon të çlirojë një valë edhe më të madhe mallrash kineze në tregjet globale. Dhe nuk bëhet fjalë vetëm për produkte të mëdha si automjetet elektrike, panelet diellore dhe çeliku, të cilat kanë shkaktuar përplasje mes Kinës dhe vendeve të tjera.
Edhe veshjet dhe mallrat e tjera të nivelit më të ulët — komponentët prodhues në Azinë Juglindore, kabllot e internetit në Brazil, elektronika në Indi — janë prekur, pasi zakonisht këto produkte shiten nga vendet në zhvillim drejt kombeve më të pasura. Për më tepër, miliona paketa të vogla dërgohen çdo ditë drejtpërdrejt te konsumatorët nga tregtarët online kinezë, duke dëmtuar produktet vendase.
Sikur kjo të mos mjaftonte për ekonomitë në zhvillim, Trump po kërcënon të vendosë tarifa “reciproke” për të gjitha vendet, duke filluar nga 2 prilli. Liderët e vendeve të kapura në mes të tensioneve SHBA-Kinë, shumica prej të cilëve janë të kujdesshëm për të mos zgjedhur anë — duhet të manovrojnë me kujdes marrëdhëniet me të dy superfuqitë, ndërsa përpiqen të parandalojnë humbjet e vendeve të punës që mund t’u kushtojnë pushtetin.
Hulumtimi nga Bloomberg Economics tregon se Kina ka arritur të ruajë afërsisht pjesën e saj në eksportet globale, pavarësisht një rënieje të ndjeshme në pjesën e saj të importeve totale të SHBA-së, që nga mandati i parë i Trump-it. Që nga viti 2017, shumë ekonomi në zhvillim kanë rritur ndjeshëm blerjet nga Kina, duke e çuar suficitin tregtar të saj në nivele historike.
Ndërsa një pjesë e madhe e këtyre importeve përfshin produkte të gatshme si telefonat celularë, veshjet dhe pajisjet shtëpiake të prodhuara në Kinë, ka pasur gjithashtu një rritje në importin e pjesëve dhe materialeve të destinuara për fabrikat që prodhojnë mallra për eksport në SHBA—një tregues se tarifat e Trump-it kanë shkaktuar një zhvendosje në zinxhirët globalë të furnizimit.
Megjithëse tarifat më të larta amerikane ndaj Kinës kanë ndihmuar vendet e tjera të shesin më shumë në SHBA, kërcënimi i ri i Trump-it për tarifa ndaj të gjitha shteteve rrit rrezikun që disa nga këto mundësi në tregun amerikan të zhduken, thotë Maeva Cousin, kryeekonomiste e tregtisë në Bloomberg Economics.
“Ekonomitë aziatike po ecin në një vijë të hollë në luftërat tregtare SHBA-Kinë”, – shton ajo.
“Konkurrenca nga mallrat e importuara nga Kina është një sfidë e madhe për shumë kompani të tyre dhe devijimi i eksporteve kineze nga SHBA po e përshpejton këtë tendencë”.
Presioni për veprim po rritet për qeveritë në mbarë botën. Presidentja e Meksikës, Claudia Sheinbaum, deklaroi këtë muaj se vendi i saj do të rishikojë tarifat për dërgesat kineze, duke e lidhur rritjen e dhunës në shtete si Guanajuato me humbjet masive të vendeve të punës në industrinë e këpucëve dhe tekstilit.
“Hyrja masive e produkteve kineze në Meksikë e ka dëmtuar rëndë këtë industri në vendin tonë”, – tha Sheinbaum më 6 mars.
Meksika ka rritur tashmë tarifat mbi importet e tekstileve dhe veshjeve nga Kina deri në 35%, ndërsa po përballet me presion nga administrata e Trump-it për të zgjeruar këto tarifa në një gamë më të gjerë produktesh kineze. Në Tajlandë, Sanan Angubolkul, kreu i Dhomës së Tregtisë, paralajmëroi se situata është “shumë kritike dhe nuk ka kohë për të humbur”, pasi vendi po përballet me një vërshim të pajisjeve elektrike, veshjeve dhe mallrave të tjera kineze.
Vitin e kaluar, Tajlanda zgjati një tatim mbi vlerën e shtuar prej 7% për mallrat e importuara nën vlerën 50 dollarë, për të kufizuar ndikimin e platformës kineze Temu, në pronësi të PDD Holdings Inc. Malajzia vendosi një taksonim prej 10% për blerjet online të mallrave me vlerë të ulët vitin e kaluar, ndërsa autoritetet indiane kanë marrë një sërë masash, duke përfshirë hetime antidumping për produkte kineze si qelizat diellore, folia e aluminit dhe komponentët e telefonave celularë.
Ndërkohë, Vietnami urdhëroi Temu dhe Shein Group Ltd. të pezullojnë operacionet e tyre në vend vitin e kaluar, duke përmendur parregullsi në regjistrimin e biznesit dhe tatimeve. Megjithatë, për shumë qeveri, nuk është e lehtë të bllokojnë importet nga Kina, e cila shpesh është partneri më i madh tregtar dhe një burim kryesor financimi për projekte madhore si centrale elektrike, hekurudha me shpejtësi të lartë dhe infrastrukturë të tjera.
“A do të ankoheni për këpucët kur dikush po ju ndërton një port?” pyet Deborah Elms, drejtuese e politikave tregtare në Hinrich Foundation, institut kërkimor i bazuar në Azi.
Ndërsa disa eksportues kinezë mund të angazhohen në kontrabandë ose shitje nën kosto (dumping), Elms thotë se avantazhi i vërtetë i Kinës vjen nga shkalla e prodhimit, efikasiteti dhe shpejtësia, të cilat janë përsosur në një treg vendas tepër konkurrues.
“Nëse mund të mbijetosh në Kinë, atëherë po bën diçka siç duhet. Dhe kur përqendrimi yt zhvendoset jashtë, je automatikisht superkonkurrues në pothuajse të gjitha tregjet globale”.
Reagimi i Kinës ndaj kritikave
Kina është e ndjeshme ndaj akuzave se ekspansioni i saj tregtar po dëmton vendet në zhvillim. Në një konferencë për shtyp këtë muaj me ministrin e Jashtëm kinez, Wang Yi, një gazetar nga një media pakistaneze pyeti për vërshimin e mallrave kineze në vendet fqinje.
Wang u përgjigj se “është normale që fqinjët të mos bien dakord për gjithçka”, ndërsa theksoi se Kina mbetet “motori i zhvillimit ekonomik”.
“Kina do të vazhdojë të zgjerojë tregun për vendet fqinje, përfshirë përmes nismave të njëanshme dhe të ndajë më shumë përfitime zhvillimi me to”, – tha Wang. Pyetja e gazetarit u hoq nga transkripti zyrtar i eventit në faqen e Ministrisë së Jashtme kineze.
Strategjia e Kinës për të shmangur përplasjet
Pekini ka treguar aftësi në menaxhimin e pasojave gjeopolitike, duke rritur përpjekjet diplomatike dhe duke u paraqitur si një alternativë e qëndrueshme ndaj Trump-it. Ndërkohë që Trump po përgatitet të rrisë tarifat, qeveria e Xi-t po i mban të ulëta për vendet më të varfra. Në Tajlandë, ndërsa ka thirrje në rritje për masa kundër importeve kineze, kryeministrja Paetongtarn Shinawatra vizitoi Pekinin muajin e kaluar për të tërhequr më shumë turistë dhe investime kineze në projekte që kapin miliarda dollarë.
Në një intervistë për China Daily, ajo lavdëroi marrëdhëniet me Pekinin dhe theksoi rrënjët e saj kineze nga provinca Guangdong, duke e cilësuar raportin mes dy vendeve si “i mrekullueshëm”. Sipas Simon Evenett, themelues i St. Gallen Endowment for Prosperity Through Trade, shqetësimet për dominimin e Kinës në prodhimin global të veshjeve dhe tekstilit janë shtuar prej të paktën pesë vitesh.
Megjithatë, vendet e Azisë Juglindore kanë shmangur vendosjen e barrierave tregtare dhe në vend të kësaj kanë subvencionuar fshehurazi prodhuesit e tyre lokalë që kanë hasur vështirësi.
“Ata nuk po e sfidojnë drejtpërdrejt Kinën”, – thotë Evenett. “Nëse je një lojtar i vogël pranë një gjiganti — Davidi përballë Goliathit —nganjëherë ka më shumë kuptim të mbrosh interesat e tua pa tërhequr vëmendje. Dhe pikërisht këtë kanë bërë”.
Dilema për tarifat dhe mbiprodhimin kinez
SHBA ka kohë që ankohet për mbiprodhimin e Kinës në sektorët industrialë, një çështje që ish-Sekretarja e Thesarit, Janet Yellen, e ka ngritur vazhdimisht në takimet me homologët e saj në Pekin. Por zyrtarët në Azinë Juglindore nuk e shohin mbiprodhimin si problemin kryesor. Liew Chin Tong, zv.ministër i Tregtisë në Malajzi, thotë se çështja nuk është vetëm kapaciteti i tepruar i prodhimit në Kinë, por edhe rënia e kërkesës në tregun kinez.
Në vend që të vendosë tarifa mbi mallrat kineze, Malajzia synon të tërheqë më shumë investime kineze dhe të rrisë pasurinë rajonale për të reduktuar varësinë nga konsumatorët amerikanë.
“Ne po lundrojmë në një treg të vështirë të SHBA-së për shkak të ndryshimit të qeverisë dhe kërkesës tashmë shumë të dobët në Kinë”, thotë Liew. “Çdo lëvizje që po bëjmë është një përpjekje për të gjetur një ekuilibër”.
Në Indonezi, zyrtarët po ashtu hezitojnë të kritikojnë Kinën, pavarësisht humbjeve të mëdha të vendeve të punës në sektorin e veshjeve. Kjo sepse Kina përbën më shumë se një të katërtën e tregtisë totale të Indonezisë — rreth tri herë më shumë se çdo vend tjetër. Përveç kësaj, qeveria e Xi Jinping ka ndihmuar Indonezinë në ndërtimin e hekurudhave me shpejtësi të lartë dhe po investon shuma të mëdha në përpunimin e mineraleve, një sektor kyç për strategjinë e Indonezisë për të rritur vlerën e ekonomisë së saj.
Përballë këtyre faktorëve, qeveria indoneziane duket se po balancon interesat ekonomike me shqetësimet për humbjet e vendeve të punës, duke shmangur një konfrontim të hapur me Kinën. Presidenti Prabowo Subianto, i cili vazhdon të gëzojë vlerësime të larta që nga marrja e detyrës në tetor, ka kërcënuar të fundosë anijet që kontrabandojnë tekstile.
Ai gjithashtu ka kërkuar të shpëtojë gjigantin indonezian të tekstileve PT Sri Rejeki Isman, i njohur si Sritex, i cili është zhytur në procedura falimentimi. Kompania, e cila ka qepur veshje për marka globale si H&M, Uniqlo dhe Zara, kishte rreth 50,000 punëtorë përpara shkurtimeve të planifikuara këtë vit. Deri më tani, Prabowo u ka rezistuar thirrjeve për masa më të forta, siç është një propozim i ngritur nga ministrat e qeverisë vitin e kaluar për të vendosur tarifa prej 200% mbi një sërë produktesh kineze.
Zëvendësministrja indoneziane e Tregtisë, Dyah Roro Esti Widya Putri, tha në një intervistë muajin e kaluar se qeveria po ndjek një qasje të kujdesshme për të parë ndikimin e importeve kineze. Të tjerë besojnë se Prabowo do të ndërmarrë përfundimisht veprime më të vendosura. “Ai është një president populist, prandaj do të jetë më proteksionist”, thotë Yessi Vadila, një analiste tregtare në Ministrinë e Tregtisë të Indonezisë.
Në ishullin Java, fabrikat e mbyllura të Surakartës nuk janë e vetmja dëshmi e dëmit të shkaktuar nga vërshimi i importeve të lira kineze. Laweyan, një fshat që daton që nga shekulli i 15-të dhe që është i njohur për batikun tradicional të punuar me dorë — një metodë që përdor dyllë dhe bojë për të krijuar një pëlhurë me motive komplekse —është gjithashtu nën kërcënim. Dikur një nga enklavat më të pasura të Indonezisë, kjo zonë ka tërhequr për një kohë të gjatë vizitorë nga e gjithë bota. Megjithatë, gjatë një vizite jashtë sezonit në shkurt, rrugicat e saj të ngushta ishin pothuajse të zbrazëta. Dyqanxhinjtë ishin të rrallë, ndërsa punonjësit rrinin ulur, duke shfletuar telefonat e tyre.
Alpha Febela Priyatmono, 65 vjeç, kreu i një shoqate lokale të batikut, tha se fabrikat në Kinë tani mund ta prodhojnë këtë pëlhurë shumë më lirë. Ai shet rreth 10 këmisha në ditë, nga 90 që shiste më parë. “Importuesit kinezë janë sfida jonë më e madhe”, – tha ai.
“Ekziston rreziku që fshati të zhduket krejtësisht.”/ Bloomberg
